Complementaire, integrale en transpersoonlijke seksuologische hulpverlening en zorg zijn (nog) onbekende vakgebieden voor de meeste reguliere hulpverleners in Europa. Toch is het belangrijk dat ook professionele verwijzers, zoals huisartsen, psychologen, pedagogen, gynaecologen, urologen, overige medische specialisten en natuurlijk ook reguliere seksuologen in ieder geval bekend zijn met wat complementaire, integrale en transpersoonlijke seksuologische hulpverleners en zorgverleners doen en wat hun vakgebied inhoudt.

Het woord complementair betekent aanvullend, het woord integraal staat voor geïntegreerd en holistisch. In dit geval wordt daarmee bedoeld dat seksuologische hulpverlening en zorg wordt geïntegreerd met alternatieve (para-medische) hulpverlening en zorg. Denk hierbij bijvoorbeeld aan vaginale acupressuur behandelingen ter verlichting en behandeling van dyspareunie.

In het vakgebied van de complementaire en integrale seksuologische hulpverlening en zorg bevinden zich diverse subgebieden, zoals bijvoorbeeld het gebied van seksuologisch lichaamswerk, het domein van de intimiteits- en of seks-coaching, het gebied van de love-making en love-life coaching, de surrogaat partnerschap trajecten, etc..

Vormen van complementaire seksuologische hulpverlening zijn bijvoorbeeld de surrogaat partnerschap trajecten of lichaamsgerichte sekseducatie. Vormen van alternatieve seksuologische hulpverlening zijn bijvoorbeeld tantra coaching en “sexual healing” (seksuele heling) door middel van fysiek energetische behandeling.

Het feit dat intiem en of seksueel aanraken door professioneel opgeleide en getrainde hands-on en body-on practitioners (altijd onder supervisie van gecertificeerde proces-coaches), bij de complementaire seksuologische hulpverlening en zorg een behandeloptie is, of een onderdeel van een behandeling vormt, kan maken dat de reguliere hulpverlener een barrière ervaart bij het doorverwijzen van cliënten. Hier kunnen morele bezwaren en oordelen aan ten grondslag liggen.

Echter, de complementaire/integrale seksuologische begeleidingstrajecten bieden uitstekende mogelijkheden om cliënten met seksuologische/relationele problemen ethisch verantwoord, maar ook effectief en doelmatig te behandelen.

Diverse hulpverleners komen in hun dagelijkse beroepspraktijk beslist in aanraking met cliënten met seksuele en daaraan gerelateerde relationele problemen. Soms vinden behandelaren het lastig om seksuele en intieme issues diepgaand met cliënten te bespreken. Vaak schamen cliënten zich hun problemen bij de hulpverlener in kwestie op tafel te leggen. Het probleem blijft dan onbesproken en daarmee ook onbehandeld of niet afdoende behandeld.

Contra-indicaties

Er zijn natuurlijk ook contra-indicaties voor een complementair/integraal seksuologisch behandeltraject waaronder 1. ernstige psychopathologie, zoals psychose, actuele (ernstige) depressie, eetstoornissen als anorexia nervosa, een ernstige obsessieve-compulsieve stoornis; 2. verslaving aan alcohol, drugs en of medicijnen; 3. medicijngebruik met seksuele bijwerkingen, 4. bepaalde chronische ziekten, als multiple sclerose, diabetes mellitus die medicamenteus (nog) niet goed onder controle is, 5. ernstige relatieproblemen, die niet uitsluitend secundair zijn aan de seksuele problemen. In dergelijke gevallen dient aan somatische, psychiatrische of psychotherapeutische hulp voorrang gegeven te worden. [1]

Af en toe is het raadzaam voor de complementair/intergraal seksuologisch hulpverlener om met diverse specialisten samen te werken en een gedeelde, gelijktijdige behandeling aan te bieden.

Zowel de therapeutische- als de educatieve processen, zoals bijvoorbeeld het praktijkgericht trainen van vaardigheden bij seksuele disfuncties door seks-coaches maar ook surrogaatpartner trajecten voor seksueel onervaren cliënten, worden altijd begeleid door een Connection / Coniugium register geregistreerde en gecertificeerde proces-coach. Deze supervisor heeft kennis van en ervaring met seksuologisch lichaamswerk en is daarnaast vaak opgeleid als integraal psycholoog of integraal seksuoloog. NB. Voor de goede orde de proces-coach werkt altijd hands-off! Want gedurende het behandel/begeleidingstraject heeft de proces-coach professionele hands- en body-on practitioners tot zijn beschikking die hij desgewenst als begeleiders kan inzetten. De practitioners mogen in dit specifieke geval cliënten wel intiem en seksueel aanraken.

Soms blijkt het nuttig, dat daarnaast ook nog een externe supervisor het proces bewaakt. Hierbij kan men denken aan een regulier seksuoloog of psycholoog. Hierin ontmoeten de reguliere en complementaire/integrale seksuologische hulpverlening elkaar en kunnen ze elkaar zinvol aanvullen. Dit alles teneinde de cliënt zo optimaal mogelijk te begeleiden en te behandelen.

Hoe verloopt het behandeltraject?

Op het moment dat een cliënt (patiënt) zich tot een complementair/integraal seksuologisch hulpverlener [2] wendt, al dan niet doorverwezen vanuit het reguliere circuit, vindt er eerst een uitgebreid intakegesprek plaats (NB. Dit met uitzondering van de reguliere tantra massages, hierbij volstaat een korte intake van 20 minuten. Er vindt meestal ook geen individueel intakegesprek plaats voor seks- en intimiteitseducatie voor groepen volwassenen/jongeren).

In de uitgebreide intake worden de problemen en vragen van de cliënt met de proces-coach [3], of integraal behandelaar uitvoerig besproken. Daarnaast komen in dit gesprek ook de eventuele behoeften, wensen en verwachtingen van de cliënt aan bod ten aanzien van zijn/haar behandel/begeleidingstraject.

De proces-coach / integraal behandelaar neemt een uitgebreide anamnese [4] af, hierin is aandacht voor lichamelijke, psychische, relationele en sociale aspecten die samenhangen met het seksuele en of relationele probleem dat in kaart wordt gebracht.

Hierin staan de volgende vragen centraal: 1. Wat is precies het probleem?, 2. In hoeverre beïnvloedt het probleem de mogelijkheid van de cliënt en diens eventuele partner(s) om een bevredigende (seksuele) relatie te hebben? Hoe is de klacht ontstaan en hoe is het beloop van de klacht in de tijd bezien? Ervaart een eventuele aanwezige partner het probleem ook en definieert de partner de klacht hetzelfde als de cliënt? Welke eventuele andere klachten, problemen of medische aandoeningen zijn er naast het seksuele probleem en wat is de mogelijke relatie daarvan met dit seksuele probleem? Gebruikt de cliënt bepaalde genees- of genotsmiddelen, die een mogelijk effect hebben op seksualiteit en is het optreden van het seksuele probleem in de tijd gerelateerd aan de start van deze medicatie? Voor welke behandelmethode en voor welk behandeldoel is de cliënt gemotiveerd? [5]

Vanuit de anamnese, welk een belangrijk diagnostisch instrument is, kan een behandelplan en behandeldoel worden geformuleerd. Dit wordt door de meeste proces-coaches / integraal behandelaren vastgelegd in een behandel/begeleidingscontract. In het contract wordt beknopt aangegeven hoe het traject vorm zal krijgen en welke integraal behandelaar, proces-coach, hands-on practitioner en eventueel surrogaat partner, hierin een rol zullen spelen.

Daarnaast vermeldt het contract een geschatte duur van de behandeling en de daarin te onderscheiden fasen. Bijvoorbeeld bij een seksuele inwijding is er sprake van een psychodiagnostische fase, een behandel/trainingsfase die uiteen valt in de fase waarin intiem contact getraind wordt door de intimiteits-coach, de fase waarin seksueel contact getraind wordt door de seks-coach, gevold door de coïtale fase, waarin daadwerkelijk toegewerkt wordt naar gemeenschap hebben met een surrogaat partner, de evaluatiefase en de eventuele nazorg aan het einde van het inwijdingstraject begeleid door de aangestelde proces-coach.

In het contract staat tevens vermeld of de cliënt ook hands-on en body-on [6] begeleid zal worden met de daaraan verbonden voorwaarden en begrenzingen voor de cliënt, de proces-coach en surrogaat partner.

Hierin onderscheidt zich de complementaire/integrale seksuologische hulpverlening en zorg van de reguliere klinische seksuologische therapie. In de reguliere seksuologische hulpverlening mag de cliënt alleen onder zeer strikte voorwaarden en condities (meestal vanwege medische noodzaak) aangeraakt worden door een behandelaar.

Echter ook bij de complementaire en integrale seksuologische hulpverlening gaan we er van uit dat er beslist een therapeutische en of educatieve noodzaak moet zijn, om de cliënt fysiek intiem en of seksueel aan te mogen laten raken door de daarvoor getrainde en gecertificeerde practitioners. Als deze therapeutische/educatieve noodzaak tot intiem, fysiek en of seksueel contact er niet is, mag het ook nimmer plaatsvinden, zelfs als de cliënt dit wenst en de verantwoordelijke proces-coach hierom verzoekt. Hierin onderscheidt de complementaire en integrale seksuologische hulpverlening zich nadrukkelijk van sekswerk, ook van gespecialiseerd sekswerk.

Een cliënt heeft altijd het recht om een behandeling op welk moment dan ook te stoppen. De proces-coach of integraal behandelaar zal dan desgewenst samen met de cliënt andere behandelopties bespreken.

Indien een cliënt naar aanleiding van een behandeling/begeleiding een klacht wil indienen over een proces-coach, behandelaar of hands/ body-on practitioner dan kan dat via de klachtprocedure. (Zie onder sectie Coniugium). Toch blijkt het in de meeste gevallen afdoende, wanneer de cliënt allereerst zijn/haar problemen en klachten met de behandelaar in kwestie bespreekt, al dan niet bijgestaan door een mediator.

De klachtcommissie van het Coniugium beoordeelt of een klacht ontvankelijk is, in het geval deze ontvankelijk is, of de klacht gegrond, deels gegrond of ongegrond is. Hierin vormt de beroepscode t.b.v. seksuologisch lichaamswerk (Zie onder sectie Coniugium) de leidraad voor de klachtcommissie.

De voor- en nadelen van complementaire seksuologische hulpverlening en zorg

De voordelen van complementaire/integrale seksuologische hulpverlening en zorg worden langzamerhand meer en meer duidelijk. De problemen en bezwaren idem dito.

Daar waar mensen behandeld worden voor seksuologische problemen kan men er niet omheen dat juist het lichaam en de lichaamservaringen een belangrijk deel van de seksuele beleving uitmaken. Ook in reguliere seksuologische behandeltrajecten werken behandelaren soms met de zogeheten “sensate focus”[7] therapie.

Echter, deze therapie vindt meestal niet plaats in de praktijkruimte, maar bij de cliënt thuis, zonder de aanwezigheid van een therapeut of begeleider. De cliënt krijgt oefeningen mee naar huis op papier. Voor sommige cliënten is dit afdoende, maar voor een aantal cliënten blijkt deze behandelmethode niet altijd optimaal.

Het voordeel van de complementaire/integrale seksuologische hands-/body-on benadering is, dat naast de cognitieve gedragstherapie, waar de seksuologen NVVS meestal mee werken, er specialistische lichaamsgerichte praktijkoefening wordt aangereikt. Intieme, seksuele, wederzijdse aanraking maken hier in een aantal gevallen deel van uit. NB. Daarbij de kanttekeining dat proces-coaches zelf nooit mogen aanraken, maar dat zij wel professionals (hands-on en body-on practitioners) in hun bereik hebben die dat wel kunnen, zoals bijvoorbeeld de surrogaat partners.

Hands-on /body-on sessies benaderen het dichtst de natuurlijke (intieme/seksuele) toestand en situatie van de (onervaren) cliënt. Het brein en het lichaam van de cliënt worden gelijktijdig en meervoudig geactiveerd tijdens de sessie. Dit heeft voordelen, niet alleen de cognitie (waaronder het herinneren, denken en begrijpen) wordt aangespoord, maar ook de direct zintuiglijke, fysieke ervaringen en waarnemingen worden geactiveerd en daarbij de nodige gevoelstaten. Dit zorgt voor een totale inprent (hierbij zijn meerdere hersengebieden actief) in het bewustzijn van de cliënt. Cliënten zullen zo sneller bepaalde dingen bewust worden en leren. Hun seksuele - en kinesthetische bewustzijn en intelligentie nemen toe, door te appelleren aan het plastische leervermogen van het brein van de cliënt. Daardoor zal ook het zelfvertrouwen toenemen en de angst of schaamte sneller afnemen.

Bij deze vorm van begeleiding worden ook desgewenst (bed)partners betrokken, in de zogeheten partnersessies. Tijdens deze sessies leren ook de partners via concrete fysieke ervaringen de nodige seksuele en intieme vaardigheden, die de seksuele relatie tussen hen en hun partner zal verbeteren. Daarbij is er altijd een coach aanwezig, die desgewenst meekijkt, ondersteunt en adviezen geeft. Deze methode zorgt er voor dat mensen minder in hun gebruikelijke patronen zullen terugvallen, omdat ze in een veilige en andere omgeving nieuwe dingen leren over en met elkaar, in aanwezigheid van een begeleider.

Voor cliënten die geen (bed)partner hebben en daarbij seksueel onervaren zijn, bieden de lichaamsgerichte en intieme sessies de mogelijkheid om samen met een surrogaat partner de noodzakelijke intieme en seksuele fysieke ervaringen op te doen, zodat de onzekerheid en schaamte over de seksuele onervarenheid of onbeholpenheid vaak direct verlicht kunnen worden.

Maar ook voor mensen die door seksueel trauma geblokkeerd zijn geraakt, kan een traject met een goed getrainde surrogaat partner naast of na een therapeutisch verwerkingstraject, een ruggesteun zijn die de ergste angsten en onzekerheden wegneemt.

Al de surrogaat partner trajecten worden begeleid door Connection en Coniugium gecertificeerde proces-coaches, die in staat zijn vanuit hun opleiding en ervaring het gehele traject te overzien en vorm te geven. Daarnaast zijn zij verantwoordelijk voor de tussentijdse- en eindevaluaties van de diverse behandel/begeleidingstrajecten.

De nadelen rondom seksuologisch lichaamswerk en hands-on en body-on begeleiding concentreren zich met name op het morele en maatschappelijke vlak.

Echter, er kleven ook wel enige therapeutische risico’s en bezwaren[8] aan het intiem en seksueel “hands- en body-on” werken met cliënten. Die bezwaren concentreren zich rondom de volgende issues:

1. Seksuele gelijkwaardigheid is soms lastig te handhaven binnen deze leersituatie en setting.

2. Werken met soms onvermijdelijke relatiegeheimen tussen liefdes/bedpartners is een ethisch dilemma dat bij elk geval apart moet worden gewogen

3. Het ethisch zuiver en respectvol kunnen werken en omgaan met soms sterke verliefdheidgevoelens van cliënten

4. Lastige projecties, overdracht en tegenoverdracht[9] momenten in hands-on en body-on specifieke situaties en settings

5. Taboes en vooroordelen rondom intieme en seksuele fysieke professionele aanraking van cliënten in een christelijk, monogaam georiënteerde maatschappij

6. Biologische, fysiologische en hormonale aspecten; bijvoorbeeld betreffende verbindings- en genotshormonen (o.a. stagnerende en stijgende oxytocine/dopamine niveaus) van zowel de cliënt als de hands-on en body-on parctitioner, welke het temporale karakter van de sessies hinderlijk kunnen doorkruisen en overlappen

7. Belasting door verschillende testen in verband met seksueel overdraagbare aandoeningen, SOA’s.

8. Mogelijke risico’s ten aanzien van de privacy en persoonlijke veiligheid van de practitioner en zijn/haar gezin

9. Mogelijke juridische problemen omdat de Nederlandse wet (nog) niet in deze vorm van "therapeutisch handelen" voorziet.

Een groot deel van bovengenoemde bezwaren kunnen tevens ondervangen worden door een sluitende, dat wil zeggen juridisch, ethische gefundeerde beroepscode t.b.v. seksuologisch lichaamswerk. Maar zelfs een beroepscode, hoe uitgebreid en sluitend ook, kan niet elke situatie tussen cliënt en behandelaar voorzien en ondervangen.

Gelukkig blijkt inmiddels uit de jarenlange praktijk dat bovengenoemde bezwaren en risico's over het algemeen goed beheersbaar zijn.

Daarom is in ieder geval een gedegen ondergrond en opleiding voor behandelaars, proces-coaches en hands- en body-on practitioners, die op een dergelijke wijze met cliënten wensen te werken een absolute must! Dit is de mening van het bestuur en de leden van The Connection / het Coniugium. Hierin onderscheidt de Connection zich nadrukkelijk en doelbewust van andere Nederlandse organisaties en praktijken in het complementaire, integrale en transpersoonlijke seksuologische veld.

Het transformerende, helende en positieve effect daarentegen van intiem / seksueel fysiek gerichte behandelingen door goed getrainde, gecertificeerde proces-coaches en hands-on & body-on practitioners is voor zover klinisch, wetenschappelijk getoetst opzienbarend.

Bijvoorbeeld bij cliënten met een milde autisme spectrum stoornis. Meer dan 80% van de behandelde cliënten (67 in totaal binnen de pilot studie) met de autistisch spectrum stoornis Asperger, ervaren door deze specifieke intiem / seksueel lichaamsgerichte sessies nieuwe dimensies in hun leven. Terwijl voorheen een seksuele en intieme partnerrelatie voor deze groep cliënten vaak onbereikbaar leek, is na behandeling het pad geopend naar meer en intenser intiem (seksueel) contact met de medemens.

De praktijk gerichte trainingen van seksuologische lichaamswerkers blijken in deze situaties bijzonder effectief en doelmatig.

Het is juist in deze gevallen dat de proces-coach en hands- / body-on practitioners verder kunnen gaan in hun begeleiding, waar het voor een reguliere seksuoloog in een behandeltraject stopt.

[1] Volgens: “Behandelstrategieën bij seksuele disfunctie”, 2001, p. 63.

[2] Zie voor de verschillende soorten hulpverleners, coaches en begeleiders, en ook deelgebieden binnen de complementaire, integrale en transpersoonlijke seksuologische hulpverlening en zorg als mede de hands-on en body-on practitioners begeleiding onder het kopje “beroepsaantekeningen”.

[3] Een procescoach is een in seksuologisch lichaamswerk gespecialiseerd professional, vaak een integraal seksuoloog, of - psycholoog die hands-on en body-on practitioners begeleidt en daarnaast cliënten begeleidt tijdens hun behandel- /begeleidingstraject.

[4] Anamnese: het beschrijven van een voorgeschiedenis, in dit geval van een seksueel probleem.

[5] Vragenlijst uit: Behandelstrategieën bij seksuele disfuncties, 2001, pp. 12 -15.

[6] Hands-on en body on werk verwijst naar een vooraf overeengekomen, intieme en fysieke seksuele relatie die seksuologische lichaamswerkers met hun cliënten en studenten mogen hebben gedurende de duur van de professionele relatie.

Bij hands-on contact wordt het (intiem/genitaal/vaginaal/anaal) aanraken en masseren door de handen bedoeld.

Bij body-on contact wordt het aanraken van en met het hele lichaam bedoeld en tevens het genitaal en coïtaal contact dat plaats kan hebben tussen de seksuologische lichaamswerker en zijn cliënt/student.

[7] Sensate Focus Therapie: Op het lichaamsgevoel en lichamelijke gewaarwordingen gebaseerde therapie.

[8] PC. met Drs. Jan den Boer: tantra coach, auteur over tantra.

[9] Bron: Wikepedia, Nederlands.

Overdracht is het herhalen in het hier en nu, van een patroon uit een belangrijke relatie uit het verleden, in een poging tot deze relatie gezond is. Er is verschil tussen overdracht en projectie: bij overdracht gaat het om de poging om iets te herstellen wat eerder in je oude relaties ‘fout’ ging, bij projectie kan het bovendien óók nog gewoon gaan over je eigen gevoelspatronen en overtuigingen. Projectie kan dus over meer gaan dan overdracht, overdracht gaat alleen over de poging tot herstel van oude relatiepatronen.

Tegenoverdracht

De term tegenoverdracht wordt in meerdere betekenissen gebruikt:

• De eigen overdracht van de therapeut op de patiënt.

Deze overdracht hoeft niet perse gestimuleerd te zijn door de overdracht van de patiënt, maar kan ook samenhangen met eigen associaties die de patiënt oproept.

• De eigen onbewuste overdrachtsreactie van de therapeut op de overdracht van de patiënt.

Deze overdracht is een reactie op de overdracht van de patiënt. Wanneer de patiënt op de therapeut reageert zoals op zijn autoritaire vader, kan het dat de therapeut onbewust in de rol van autoritaire vader gaat staan.

• De bewust gekozen, complementaire reactie van de therapeut op de overdracht van de patiënt.

Bij deze tegenoverdracht maakt de therapeut bewust gebruik van de overdracht die de patiënt manifesteert. Dikwijls is overdracht voor de patiënt een onbewuste vorm om een problematische relatie uit het verleden te herstellen. De therapeut kan door zijn houding en gedrag tegenover de patiënt bewust die dingen doen die deze verzoening bevorderen.